5 Soruda Bernard Lewis'in Hayatı

20. yüzyılın en önemli tarihçilerinden şarkiyatçı Bernard Lewis, İslam tarihi, Ortadoğu ve özellikle Türkiye üzerine yaptığı çalışmalarıyla ün saldı. Çok sayıda makale, akademik yayın ve kitaba imza atan Lewis 102 yıllık uzun yaşamı boyunca oldukça üretken oldu ve alanında tüm dünyada otorite olarak kabul edildi. Biz de bu önemli bilim insanını, Bernard Lewis kimdir, akademik alandaki faaliyetleri nelerdir, Bernard Lewis’in önemli eserleri hangileridir, Türklere bakışı nasıldır ve hangi ödüllere layık görüldü? gibi sorular ışığında sizlere tanıtmaya çalışacağız.

1. Bernard Lewis kimdir?

20. yüzyılın ilk yarısından itibaren, İslam tarihi, Ortadoğu ve özellikle Türkiye üzerine yaptığı çalışmalarıyla bilinen İngiliz şarkiyatçı ve tarihçi Bernard Lewis 1916 yılında Londra’da dünyaya geldi. Londra’da yaşayan orta sınıf bir Yahudi ailenin çocuğu olan Lewis, Küçük yaşlardan itibaren yabancı dillere ve tarihe ilgi duydu ve Londra Üniversitesi Doğu ve Afrika Araştırmaları Bölümü’nü tamamladı. Takip eden yılda Paris Üniversitesi’nde eğitim alarak Semitik İncelemeler Kürsüsü’nden mezun olan Lewis, henüz yirmili yaşların başlarındayken Latince, Yunanca, Eski Ahit İbranicesi ve Arapça’ya merak saldı, yüksek lisans eğitimi sırasında da Farsça ve Türkçeyi de öğrendi. Dillere ve tarihe gönül veren tarihçi, tarih bölümünde yüksek lisansını tamamladıktan sonra 1939 yılında Londra Üniversitesi İslâm Tarihi Kürsüsü’nden döneminin meşhur oryantalistlerinden H.A.R. Gibb’in danışmanlığında hazırlamış olduğu The Ori gins of Ismailism adlı teziyle doktor unvanını aldı. İkinci dünya Savaşı’nın başlamasıyla birlikte, Batı dillerinin yanı sıra Arapça, Aramice, İbranice, Latince, Farsça, Osmanlıca ve Türkçe gibi dilleri bildiği için 5 yıl boyunca İngiliz ordusu ve istihbaratında aktif rol aldı. Buradaki başarılarından dolayı Lyndon Larouche, tarafından İngiliz istihbaratının Ortadoğu hakkındaki akıl hocası olarak adlandırıldı. Özel hayatına dair bilgi vermek gerekirse, 1947 yılında Ruth Hélène Oppenhejm ile evlendi. Bu evliliğinden evlilikleri, biri erkek biri kız olmak üzere iki çocukları olduktan sonra 1974 yılında sona erdi. Bernard Lewis ise uzun süren bir ömrün ardından 19 Mayıs 2018 tarihinde vefat etti.

2. Akademik alandaki faaliyetleri nelerdir?

Akademik hayatı boyunca üzerinde yoğunlaştığı İslam dünyasının tarihsel ve mevcut durumu, İslam siyaset teorisi, İslam-Batı ve İslam-Modernlik ilişkileri, Yahudilik ve Ortadoğu siyasi coğrafyası gibi konular onun akademik yaşantısının bütününü oluşturdu. İlgili araştırmalarının ilk adımı olan 1937-38 akademik yılında Kraliyet Asya Derneği’nin verdiği burs sayesinde Ortadoğu’ya ilk seyahatlerini gerçekleştiren Bernard Lewis, ilk ziyaretini Mısır’a gerçekleştirerek sahaya indi ve bir süre Kahire Üniversitesi’nde okutmanlık yaptı. Londra Üniversitesi’nde yardımcı öğretim üyesi olarak göreve başlayan Lewis İkinci Dünya Savaşı nedeniyle akademiye verdiği aradan sonra 1945 yılında Kahire Üniversitesi’ne geri döndü. Burada icra ettiği görevinin ardından ise 1949 yılında dönem itibariyle yeni kurulan Londra Üniversitesi’nin Yakın ve Ortadoğu Tarihi Kürsüsü’ne atandı. Aynı yıl içerisinde Ortadoğu’ya üçüncü ziyaretini gerçekleştiren Lewis, Türkiye, İran ve İsrail sahalarında çalışma fırsatı buldu. Çalışmaya İstanbul’dan başladı. Türk kütüphane ve arşivlerinden yararlanarak araştırmalar yaptı. Bu dönemde yaptığı çalışmalar akademik kariyerinde önemli bir basamak oldu. 1974 yılına kadar geçen süreçte de Londra Üniversitesi’nde eğitimler vermeye devam etti. Aynı yıl içerisinde ABD’ye taşınan Lewis, Princeton Üniversitesi’nde göreve başladı ve aynı zamanda Princeton İleri Araştırmalar Enstitüsü’nde de görevde bulundu. Dönem Amerika’sının oryantalist araştırmaların yapılmasına uygun zemin sunması Lewis’in üretkenliğini arttırdı. 1982 yılında ABD vatandaşı olan Lewis 1986 yılına kadar Princeton Üniversitesi’nde görev yaptı ve emekli oldu. 1990 yılına kadar da Cornell Üniversitesi’nde hizmet verdi. Sonraki süreçte 1966 yılında kurucu üyeliğini yaptığı MESA (Kuzey Amerika Ortadoğu Araştırmaları Derneği - Middle East Association of North America)’da çalışmalarına devam eden Lewis, bu kuruma alternatif olarak düşünülen ASMEA (Ortadoğu ve Afrika Araştırmaları Derneğini - Association for the Study of the Middle East and Africa)’yı kurarak çalışmalarına burada devam etti.

3. Bernard Lewis’in önemli eserleri hangileridir?

Yaşadığı dönem içerisinde çok sayıda esere imza atan ve Ortadoğu ve İslam tarihi alanlarında otorite kabul edilen Lewis’in eserlerinin neredeyse tamamı önem arz etmekte. İkinci Dünya Savaşı nedeniyle akademiye verdiği araya kadar olan süreçte İsmaililiğin Kökeni, Bugünkü Türkiye ve Arap Araştırmalarında İngilizlerin Katlıları adlı çalışmaları yayımlayan Lewis, savaş sonrası süreçte çalışmalarına kaldığı yerden devam etti, 1947 yılında Diplomatik ve Siyasi Arapça El Kitabı’nı yayımladı. Takvim yaprakları 1950 yılını gösterdiğinde Tarihte Araplar adlı eseri yayımlayan Lewis, benzer zamanlarda Türkiye üzerine olan çalışmalarına yoğunlaştı. 1961 yılında yayımladığı meşhur kitabı Modern Türkiye’nin Doğuşu adlı kitabını yayımlamasının ardından İstanbul ve Osmanlı Medeniyeti adlı kitabı yayımlayan Lewis bu çalışmalarıyla önemli Türkiye uzmanları arasına girdi. 1960 yıllardaki üretkenliğini İslâm’da Irk ve Renk adlı kitabıyla süsledi. ABD’de bulunduğu süreçte verimliliği oldukça artan Lewis sırayla, Sırasıyla Tarih’te İslâm, Muhammed Peygamber’den İstanbul’un Alınışına Kadar İslâm, Hatırlanan, Kurtarılan ve İcad Edilen Tarih, Klasik ve Osmanlı İslâmı Çalışmaları, İslâm Dünyası, 16. Yüzyıl’da Filistin Kasabalarında Nüfus ve Varidat gibi önemli çalışmalara imza attı. 1980’li yıllar ise onun Yahudi çalışmalarına yöneldiği bir dönem oldu. Bernard Lewis’in Benjamin Braude ile birlikte editörlüğünü yaptığı Osmanlı İmparatorluğu’nda Hristiyanlar ve Yahudiler kitabı ilk adım olurken, İslam’ın Yahudileri ile Semitistler ve Anti Semitistler bu dönemde çıkan diğer kitaplardır. İran İslam Devrimi’nin oluşturduğu siyasal atmosfer nedeniyle de Müslümanların Avrupa’yı Keşfi ve İslâm’ın Siyasal Söylemi adlı kitapları yayımladı. 1990’lı yıllar yine Bernard Lewis’in dur durak bilmeden kitaplarını yayımladığı dönem olarak geçti. 11 Eylül sonrası kaleme almış olduğu eserlerde ise İslam ve İslam toplumuna dair olumsuz değerlendirmeler ilk defa göze çarpmaya başladı. İslâm’da Irk ve Kölelik, İslâm ve Batı, Avrupa’daki Müslümanlar, Modern Ortadoğu’nun Biçimlenmesi, Çatışan Kültürler, Ortadoğu, Ortadoğu’nun Çoklu Kimlikleri, Ortadoğu Mozaiği, Yanlış Giden Neydi? ve İslâm’ın Krizi adlı adlı kitaplar bu izlerin görüldüğü kitaplardır.

4. Türklere bakışı nasıldı?

Bernard Lewis’in Türklere ve Türk coğrafyasına olan ilgisi yaptığı çalışmalarda görülmektedir. Ancak bu ilgisi yalnızca gerçekleştirdiği akademik çalışmalarla sınırlı değildir. Ermeni soykırımı iddiaları konusundaki söylemleri ve ortaya koyduğu tavır nedeniye Fransız mahkemelerince cezalandırılması onun Türk dostu olduğu algısını oluşturdu. Lewis, Türklerin bir Ermeni soykırımı gerçekleştirmediğini, bunun Ermeni saldırılarına verilmiş bir cevap olarak anlaşılması gerektiği üzerine görüşler beyan etti. Bunun yanında Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne üyelik başvurusunun kabul edilmesi yönünde fikir sundu. Bu düşüncesini de Türkiye’de Batı karşıtı ve antidemokratik akımların güçlenme riskinden dolayı Avrupa Birliği’ne kabul edilmesi gerektiği üzerinde durarak destekledi. Bununla birlikte AB’ye girmese dahi demokrasisi ve iyi Batılılaşması sayesinde Türkiye’nin Ortadoğu ülkeleri nezdinde öncü rolünü gölgelemeyeceği belirtir.

5. Hangi ödüllere layık görüldü?

Çok sayıda bilimsel araştırmaya, makalelere ve önemli kitaplara imza atarak alanında dünyaca kabul gören bir otorite haline gelen Bernard Lewis, bu çalışmalarının karşılığında çeşitli ödüllere layık görüldü. Yaptığı çalışmalarda dolayı 1974 yılında Kudüs’teki İbrani Üniversitesi’nden fahri doktora alan Lewis, 1978 yılında ise İsrail Teknoloji Enstitüsü’nün Harvey Lucturer in the Humanities ödülüne layık görüldü. Kasım 2005 ve Haziran 2008 tarihlerinde ABD'den Foreign Policy ve İngiltere'den Prospect dergilerinin internet üzerinden okuyucu anketleri ile oluşturduğu dünyanın ilk 100 entelektüeli listelerinde, 2005 yılında 34’üncü olan Lewis 2008 yılında ise 13. sırada yer aldı. Bunun yanında Bernard Lewis, yukarıda ifade edilen Türklere karşı yaklaşımlarından dolayı 1998 yılı Atatürk Uluslararası Barış Ödülü’nü Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’in elinden aldı, 2002 senesinde Amerika Atatürk Toplumu Derneği (ASA) tarafından, “evrensellik ve barışı simgeleyen” Atatürk ödülüne lâyık görüldü.